Zbiórka publiczna jest jednym z narzędzi, które organizacja może wykorzystać do pozyskiwania funduszy na działalność statutową. Jednak mimo wprowadzonych w 2014 roku zmian, interpretacja wielu paragrafów nowej ustawy jest problematyczna. Postanowiliśmy sprawdzić od strony praktycznej jak to wygląda. Zapraszamy do lektury.

Czym jest zbiórka publiczna?

Pomimo wejścia w życie Ustawy z 14 marca 2014 r. o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych (Dz. U. z dnia 17 kwietnia 2014), wciąż chyba najwięcej wątpliwości budzi ustalenie co jest, a co nie jest zbiórka publiczną?

Najprościej: zbiórka publiczna to zbieranie ofiar w gotówce lub w naturze, w miejscu publicznym (ulice, place, parki, cmentarze, centra handlowe, itp.) na określony, zgodny z prawem cel pozostający w sferze zadań publicznych oraz na cele religijne poprzez zbieranie ofiar do puszek kwestarskich oraz skarbon stacjonarnych. Zasadą jest, że zbiórka prowadzona jest na cel pożytku publicznego, np. kulturę, pomoc dobroczynną lub na cel religijny (ale poza terenem kościołów).

Zbiórka publiczna jest zwolniona z opłat zgłoszeniowych!

Zbiórką publiczną nie jest zbieranie ofiar w gotówce lub w naturze:

  1. na cele religijne, kościelną działalność charytatywno-opiekuńczą, naukową, oświatową i wychowawczą oraz na utrzymanie duchownych i członków zakonów, jeśli odbywa się w obrębie terenów kościelnych, kaplic oraz w miejscach i okolicznościach zwyczajowo przyjętych w danej okolicy i w sposób tradycyjnie ustalony,
  2. w drodze loterii pieniężnych i fantowych,
  3. wśród grona osób znajomych osobiście przeprowadzającym zbiórkę,
  4. w ramach zbiórek koleżeńskich w lokalu urzędu publicznego za zgodą kierownika urzędu lub w innym zakładzie pracy,
  5. wśród młodzieży szkolnej, na terenach szkoły, za pozwoleniem władz szkoły ale jedynie podczas przerw. Jednak UWAGA! Jeśli zbiórka odbywa się na terenie szkolnym, ale nie tylko wśród młodzieży i nauczycieli – to jest zbiórka publiczna. Jeśli zbiórka odbywa się w budynku szkoły, w czasie ferii, jako otwarta impreza dla mieszkańców gminy, podczas której będą zbierane pieniądze do skarbony – to jest zbiórka publiczna. Zarówno w pierwszym, jak i w drugim przypadku zbiórki te należy zgłosić.

Ponadto obowiązkiem zgłoszenia zbiórki publicznej i zamieszczenia sprawozdania z jej przeprowadzenia nie jest objęta zbiórka, z której pozostaje ślad przepływu pieniędzy i darów – są one ewidencjonowane w inny sposób, np.:

  • przelewy na konto bankowe stowarzyszenia, fundacji, apele o takie wpłaty (artykuł "Uwolnij internetowe darowizny"),
  • wpłaty na konto on-line, przekazywanie darów, pieniędzy za pomocą wirtualnych platform (np. crowdfunding),
  • publikowanie w mediach, internecie, wysyłanie za pomocą środków komunikacji elektronicznej (mailing, SMS-y), także z wykorzystaniem bazy danych (w tym również zakupionej bazy danych) apeli o: przekazywanie wpłat na konto, złożenie zleceń stałych/przelewów na konto bankowe lub o przesłanie SMS-ów na określony numer,
  • SMS-y charytatywne dla organizacji pozarządowych,
  • sprzedaż, np. biletów na koncert (to sprzedaż, która powinna odbywać się w ramach działalności gospodarczej).

(portal do zgłaszania zbiórek – www.zbiorki.gov.pl)

zbiórka publiczna musi być zgłoszona na portalu www.zbiorki gov.pl

 

Zbiórka publiczna a miejsce publiczne

Kolejne wątpliwości nasuwa poprawne zinterpretowanie miejsc publicznych, w których chcielibyśmy organizować zbiórki publiczne. W myśl obowiązującej ustawy – zbiórki publiczne mogą być prowadzone: na wolnym powietrzu lub wewnątrz pomieszczeń, w obiektach publicznych lub prywatnych, za zgodą właścicieli tych obiektów.

Należy jednak pamiętać, że zwyczajowo zbiórek publicznych nie przeprowadza się w urzędach administracji publicznej, na terenach i obiektach pozostających pod zarządem władz wojskowych oraz w obiektach pozostających w zarządzie Ministra Obrony Narodowej lub ministra właściwego do spraw wewnętrznych oraz jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych albo Ministra Obrony Narodowej. Niemniej jednak w szczególnie uzasadnionych przypadkach organ administracji publicznej udzielający pozwolenia na przeprowadzenie zbiórki publicznej może pozwolić na prowadzenie zbiórki publicznej w takich obiektach i terenach.

Zatem zbiórka publiczna możliwa jest w zakładzie pracy, restauracji, czy centrum handlowym ale jedynie za zgodą właściciela obiektu, a w urzędzie za zgodą kierownika tego urzędu.

W literaturze przedmiotu wskazuje się, że „miejsce publiczne” to miejsce ogólnie dostępne, do którego wstęp ma każdy bez ograniczeń, np. ulica, plac, park, sklep, klatki schodowe bloków mieszkalnych (choćby dostęp do nich był ograniczony np. poprzez zainstalowanie domofonu), z wyjątkiem zamkniętych pomieszczeń, do których dostęp mają wyłącznie indywidualnie oznaczone osoby (np. lokatorzy lub właściciele mieszkań), oraz miejsce wymagające posiadania określonej karty wstępu (biletu, zaproszenia), np. kino, stadion sportowy czy tramwaj[1].

Czy zatem można uznać, że określenie „miejsce publiczne” oznacza każde miejsce dostępne dla nieokreślonej liczby osób? Tak – istotne dla tej sprawy jest zaakcentowanie znaczenia pojęcia „miejsce publiczne” w ocenie Sądu Najwyższego wyrażonej w wyroku z dnia 9 listopada 1971 r. (V KRN 219/71), który za „miejsce publiczne” uznał każde miejsce dostępne dla nieokreślonej liczby osób[2].

 

ePUAPem zgłaszam zbiórkę

Obecnie wszystkie zbiórki publiczne – małe, duże, ogólnopolskie i lokalne są zgłaszane zarówno przy użyciu formularza elektronicznego (formularz znajduje się na stronie www.zbiorki.gov.pl) bądź w postaci papierowej. Formularz musi być podpisany – w przypadku wysyłki internetowej może to być podpis elektroniczny osoby uprawnionej lub podpis potwierdzony profilem zaufanym ePUAP[3]. Ustawodawca daje nam prawo do zgłaszania oraz sprawozdawania zbiórek publicznych za pomocą ePUAP. Czym jest i jak go uzyskać? Aby uzyskać profil zaufany, czyli bezpłatną formę potwierdzania tożsamości danej osoby (osoby, nie organizacji!) w kontaktach z administracją, trzeba założyć konto i profil zaufany na platformie ePUAP (www.epuap.gov.pl), a potem (w ciągu 14 dni) udać się raz do urzędu by potwierdzić, że jest się osobą, która zakładała konto. Może to być urząd wojewódzki, oddział ZUS, urząd skarbowy, placówki poczty polskiej, banki, konsulaty. Lista uprawnionych urzędów znajduje się na portalu www.epuap.gov.pl.

A jak to narzędzie sprawdza się w życiu codziennym? Integrujące ponad setkę usług administracyjnych rozwiązanie miało rozpowszechniać „profil zaufany”, a docelowo zastąpić okienko w urzędzie oknem przeglądarki. W rzeczywistości jednak ePUAP wciąż zawodzi – oznacza to, że zgłaszanie zbiórek jest "elektroniczne" tylko w niewielkim stopniu.

(profil zaufany ePUAP – www.epuap.gov.pl)

Strona główna platformy ePUAP

 

Ustawa o zbiórkach publicznych jest….. a gdzie Rozporządzenie?

W chwili wejścia w życie Ustawy o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych – 18 lipca 2014 r., przestało obowiązywać Rozporządzenie w sprawie sposobów prowadzenia zbiórek publicznych oraz z zakresu kontroli nad tymi zbiórkami. Jak zatem rozstrzygać kwestie nie wyjaśnione szczegółowo w obowiązującej Ustawie?

  1. W art. 1 podana jest definicja zbiórki publicznej, natomiast nie ma określonych sposobów prowadzenia zbiórek. W art. 9 jest jedynie sformułowany ogólny obowiązek podania sposobu prowadzenia zbiórki, który organizator musi zadeklarować w zgłoszeniu. Co to oznacza w praktyce? Oznacza to, że to, co mieści się w definicji zbiórki publicznej, wymaga zgłoszenia zgodnie z nową ustawą[4]. To natomiast, co nie wypełnia znamion tej definicji, zbiórką publiczną już nie jest.
  2. Czy sprzedaż przedmiotów przez fundacje, stowarzyszenia, np. na aukcji na balu charytatywnym, to zbiórka publiczna? Czy będzie to dopuszczalne wg nowej ustawy o zbiórkach publicznych? Nie. To nie są zbiórki publiczne w rozumieniu nowej ustawy. Zgodnie z nową ustawą taka sprzedaż (niezależnie od sposobu pozyskania przedmiotów) nie będzie zbiórką publiczną.
  3. Jeśli organizacja chce pozyskiwać ofiary poprzez sprzedaż przedmiotów, może to robić, a taka działalność nie będzie podlegała ustawie o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych? Czy sprzedaż tzw. cegiełek będzie zbiórką publiczną? Jest to sprzedaż przedmiotów, a ta nie podlega zgłoszeniu na zbiórki.gov.pl. Specyficznym przypadkiem jest sytuacja, gdy ofiarodawca otrzymuje cegiełkę, przedmiot niemający praktycznej wartości. Wtedy w istocie nie dochodzi do sprzedaży przedmiotu. Dlatego zbiórka ofiar w gotówce lub w naturze z użyciem cegiełek, które praktycznie nie mają wartości, mieści się w definicji ustawowej i będzie podlegać nowej ustawie o zbiórkach (to znaczy, że będzie wymagała zgłoszenia na portalu zbiórek).
  4. Jakie dokumenty będą musieli mieć przy sobie ci, którzy zbierają pieniądze lub dary rzeczowe? W odróżnieniu od poprzednio obowiązującej Ustawy z 1933 r., która wymagała od osoby kwestującej posiadania przy sobie dokumentu tożsamości (dowodu osobistego lub legitymacji szkolnej) oraz legitymacji upoważniającej do przeprowadzenia zbiórki, która zawierała m.in.: nazwę organizatora przeprowadzającego zbiórkę i jego adres, cel zbiórki publicznej oraz nazwę organu, który udzielił pozwolenia, a także numer i datę wydanego pozwolenia, jak też fotografię osoby przeprowadzającej zbiórkę publiczną, jej imię, nazwisko i adres, a w przypadku osoby małoletniej – imię i nazwisko osoby pełnoletniej, odrębnie upoważnionej do nadzoru nad małoletnim, nowa ustawa wymaga od każdego zaangażowanego w zbiórkę publiczną posiadania identyfikatora, który zawiera: imię i nazwisko osoby przeprowadzającej zbiórkę publiczną oraz informacje o nazwie, celu zbiórki publicznej i jej organizatorze oraz numer zbiórki publicznej[5]. A co z małoletnimi kwestującymi? Obowiązująca Ustawa nie reguluje tej kwestii, jednak zdrowy rozsądek podpowiada nam, że należałoby taką sytuację jakoś rozwiązać. Dopuszczając możliwość kwestowania do puszek przez nieletnich, chociażby ze względów bezpieczeństwa, należałoby zadbać o to, by kwestując poruszali się z osobą dorosłą oraz dostarczyli Organizatorom zbiórki publicznej pisemną zgodę opiekunów prawnych na branie udział w organizowanej przez nas zbiórce.
  5. Jak powinna wyglądać puszka kwestarska czy skarbona stacjonarna? I znów – obowiązująca ustawa nie precyzuje jak taka puszka, czy skarbona powinny wyglądać i jakie zabezpieczenia posiadać. Tak jak i przy powyższych zagadnieniach logicznym wydaje się być postępowanie według zasady „złotego rozsądku”. Kwestujący będą mieć do czynienia z pieniędzmi, więc powinni je zbierać do „naczyń” opisanych, zabezpieczonych i zapieczętowanych. Według naszej oceny wskazanym (acz nie obowiązującym, w myśl istniejącego prawa) byłoby aby zarówno puszki kwestarskie, jak i skarbony stacjonarne były ponumerowane, zaopatrzone w nazwę przeprowadzającego zbiórkę publiczną i jego adres oraz zabezpieczone w sposób uniemożliwiający ich otwarcie i wyjęcie zwartości bez widocznego naruszenia zabezpieczenia.

Etyka a utrata wizerunku przez prowadzącego zbiórkę publiczną

Organizując zbiórkę publiczną, w myśl obowiązującej ustawy, zobligowani jesteśmy do sporządzenia sprawozdania oraz informowania o wynikach zbiórki publicznej. Wyniki ogłaszane publiczne muszą zawierać m. in. informacje o celach zbiórki, sumie zebranych ofiar pieniężnych, rodzaju i ilości zebranych ofiar w naturze a także o wysokości kosztów przeprowadzenia zbiórki publicznej, z dokładnym wymienieniem rodzaju i wysokości poszczególnych wydatków. I tu właśnie niejednokrotnie pojawia się „szkopuł”. Ustawodawca określił jedynie, że organizując zbiórkę publiczną możemy zaplanować i pokryć z ofiar koszty niezbędne do zorganizowania i przeprowadzenia zbiórki.

Jednak co to znaczy „koszty niezbędne”? Jaki powinien być ich poziom? Jak wynika z uzasadnienia do nowej ustawy o zbiórkach – poziom kosztów powinien umożliwiać prawidłową i skuteczną organizację zbiórki (m.in. transport darów, zakup skarbon, itp.). Ustawodawca nie określił ich poziomu. Kwestia  prawidłowej wysokości kosztów powinna wynikać zatem jedynie z rzeczywistych potrzeb organizacyjnych. Pamiętajmy, że ostatecznie to czy koszty organizowanej przez nas zbiórki publicznej są za wysokie, czy też nie ocenią sami darczyńcy, mający wgląd do sprawozdań przez 10 lat od zakończenia naszej zbiórki. W tym wypadku nasza etyczna postawa to nasz kapitał na przyszłość – to darczyńca zadecyduje, czy chce wesprzeć działalność podmiotu, który w takiej lub innej wysokości szacuje koszty.

W przypadku działań, które nie noszą znamion zbiórki publicznej a charakteryzują się przekazywaniem darów, takich jak : wpłaty na konto on-line, crowdfunding, SMS-y charytatywne dla organizacji pozarządowych – mimo braku ustawowego obowiązku sprawozdawczości – każdy, kto zbiera środki na cele publiczne ma moralny obowiązek sprawozdać się przed darczyńcami z tego, ile środków zebrał i jak je spożytkował (choćby na swojej stronie internetowej).

Z tego punktu widzenia niestety etyka bywa niekiedy piętą achillesową w działalności organizacji pozarządowych. Pamiętajmy, że jako sektor nie możemy do tego dopuszczać, gdyż nagłaśnianie patologii niekorzystnie odbija się na naszym wizerunku, przyczyniając się do utraty zaufania społecznego, bez którego działalność organizacji pozarządowych nie ma sensu.

~AL

Źródła:

[1]  Bafia, Egierska, Śmietanka, 1980, s. 128.

[2] OSNC, 1972, nr 2, poz. 25.

[3] Górnicki (red.),  2015, s. 52.

[4] Za portalem ngo.pl